Frank in stukjes

verhalen uit het theater

 


Ken uzelf

Jean Cocteau schreef in 1928 La voix humaine. Ik zag de uitvoering met Halina Reijn, in de regie van Ivo Van Hove. Het stuk staat al sinds 2009 op het repertoire van ITA en reisde niet voor niets naar New York, Sint-Petersburg en Sydney.

Een vrouw heeft haar ex man aan de lijn, ze doet een laatste poging de breuk te lijmen. Eerst houdt ze zich nog sterk, maar allengs wordt ze wanhopig en destructief. Halina Reijn laveert in haar vertolking hartverscheurend tussen gesprek en ingebeelde dialoog. La voix humaine is een schreeuw om aandacht en een gevecht met de dreigende leegte, briljant vertolkt. De voorstelling sleepte me mee tot de laatste seconde. Als Reijn in het eindbeeld, terwijl de roffel van Fifty Ways to Leave your Lover klinkt, in het open raam staat, klaar om te springen, voel ik de waterlanders over mijn wang biggelen.

 

De acteur heeft de sleutel in handen om emoties over te brengen. Ik wil meeleven met een personage. Mee worstelen, de pijn voelen, de leugen ruiken. Hoe krijg je het voor elkaar het publiek mee te slepen, te verontrusten of te beroeren?

 

Sinds James Dean is de term method acting vrij bekend. De acteur gebruikt zijn eigen ervaringen om een karakter zo waarachtig mogelijk weer te geven. Ingeleefd spel. Ook Halina Reijn bedient zich van deze methode.

Alex van Warmerdam is als regisseur wars van inleving. Bij hem krijgt de acteur de opdracht op te komen, naar het raam te lopen, naar buiten te kijken, tekst te zeggen en af te gaan. Deze geïmplodeerde spelstijl geeft mij als toeschouwer de ruimte voor invulling. Ik word het toneelstuk ingezogen.

 

Een andere manier om het publiek te beroeren is om de tegenovergestelde emotie te spelen. Tegenspelen, noem ik dat. Je bent stikverdrietig want je man heeft je net in de steek gelaten. Je beste vriendin komt langs en vraagt: hoe gaat het met je? Het ligt voor de hand het verlaten personage te laten ontsteken in razernij of een harde huilbui. Spannender is als het personage dit (schijnbaar) vrolijk speelt. ”Ik heb er wel eens beter voorgestaan”. Het klinkt opgeruimd, maar de emotie, die iedereen in het publiek voelt, en de poging om de vriendin gerust te stellen, geeft een gelaagde spanning en diepte aan de rol.

 

Fysiek spel is ook een manier om emoties over te brengen. Een van de lastigste gemoedstoestanden om geloofwaardig op toneel neer te zetten, is dronkenschap. Vaak zie je acteurs zwalken, hard lallen of te veel aan de ander zitten. De echte dronkenlap doet juist het tegenovergestelde. Hij doet juist vreselijk zijn best om recht te lopen. Dat is dan ook mijn opdracht aan de acteur die dronken moet spelen: doe moeite om recht te lopen, en laat me dat zien, ontroer me daarmee.

Arie de Rooij speelt dronken in Over de Brug. Hij kan het echt! Rechts: Tineke Teulen
Arie de Rooij speelt dronken in Over de Brug. Hij kan het echt! Rechts: Tineke Teulen

 

 

Bijna dertig jaar geleden speelde ik een zeventigjarige man. Ik zat destijds anderhalf uur in de grime (dat zou nu sneller kunnen). Na afloop sprak vriend Peter de wijze woorden: een oude man doet juist zijn best om vitaal en lenig te zijn.
Vriend Peter hield mij een spiegel voor. Het is belangrijk dat de acteur weet hoe hij of zij overkomt bij het publiek. Maar hoe weet de acteur dat?

 

Er bestaat een speloefening om acteurs dit inzicht te bieden. Deze oefening heet het ‘neutrale masker’ en gaat als volgt: je geeft een van de acteurs een briefje met daarop het verzoek om “niets” uit te beelden en stuurt hem de gang op.

 

 

Aan de anderen, die als publiek fungeren, geef je de opdracht dat ze moeten raden wat de acteur zo meteen uitbeeldt. Zo krijgt het ‘slachtoffer’ recht voor zijn raap te horen hoe hij of zij overkomt.  

Ken uzelf als devies. Een belangrijk instrument in de gereedschapskoffer van iedere acteur. Te weten dat verliefdheid, of boosheid, een emotie is die je niet zo makkelijk kan vertolken. Het ‘neutrale masker’ van de acteurs is voor de regisseur interessante voorkennis bij het verdelen van de rollen. Zoek daar nog een goed verhaal bij en je hebt alles in huis om het publiek te ontroeren.